Cyprus

Ο εκφοβισμός (bullying) είναι μια ιδιαίτερη μορφή επιθετικότητας που συμβαίνει μεταξύ των παιδιών και των εφήβων και εκδηλώνεται κυρίως στο σχολείο. Οι διεθνείς έρευνες για τον σχολικό εκφοβισμό έχουν αυξηθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες και αποδεικνύουν ότι ο εκφοβισμός είναι ένα σοβαρό πρόβλημα στα σχολεία σε όλο τον κόσμο. Ο σχολικός εκφοβισμός έχει αναδειχθεί ως ένα σημαντικό πρόβλημα και στα σχολεία της Κύπρου. Έρευνες έδειξαν ότι 17% των μαθητών δημοτικού, 21% μαθητών Γυμνασίου και 25% μαθητών Λυκείου εμπλέκονται στον εκφοβισμό. Η πρωτοβουλία των ερευνητριών Όλγας Σολομώντος-Κουντούρη και Dagmar Strohmeier για την πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση του προγράμματος ViSC σε σχολεία της Κύπρου στηρίχτηκε από το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού από το 2012 σε ανταπόκριση της ανάγκης για τον περιορισμό του εκφοβισμού και των άμεσων συνεπειών του, που είναι η θυματοποίηση των παιδιών και των εφήβων.

Περιγραφή, Εφαρμογή και Αξιολόγηση του Προγράμματος ViSC

Το ViSC είναι ένα αξιολογημένο πρόγραμμα πρόληψης της βίας και ενίσχυσης των κοινωνικών και διαπολιτισμικών δεξιοτήτων των μαθητών. Στόχος της πρόληψης της επιθετικότητας και του εκφοβισμού είναι η δημιουργία ειρηνικού κλίματος βάσει του οποίου θα αναπτυχθεί το σχολείο και θα μπορέσει να επιτύχει τους μαθησιακούς και ευρύτερους του στόχους. Το ViSC είναι σχεδιασμένο για μαθητές Γυμνασίου κυρίως, εφαρμόστηκε όμως με επιτυχία και σε Τεχνική Σχολείο και Λύκειο. Η αρχική εφαρμογή του διαρκεί ένα σχολικό έτος. Κάθε χρόνο μετά την αρχική εφαρμογή του, το πρόγραμμα μπορεί να προσφέρεται στους μαθητές της Α΄ τάξης.

Το πρόγραμμα ακολουθεί μια συστημική προοπτική, η οποία εμπλέκει τους εκπαιδευτικούς, τους μαθητές και τους γονείς. Αποτελείται από μια σειρά καθορισμένων δράσεων, οι οποίες υλοποιούνται μέσω μιας κλιμακωτής εκπαίδευσης: η επιστημονική ομάδα του ViSC εκπαιδεύει την ομάδα πρόληψης και παρέμβασης ViSC του κάθε σχολείου, οι ομάδες εκπαιδευτικών εκπαιδεύουν μέσω ενδοσχολικής επιμόρφωσης όλους τους εκπαιδευτικούς του σχολείου τους, οι εκπαιδευτικοί διδάσκουν τα μαθήματα κοινωνικών, συναισθηματικών και διαπολιτισμικών δεξιοτήτων στους μαθητές. Παράλληλα, εφαρμόζεται η παρέμβαση και ο χειρισμός των περιστατικών εκφοβισμού.

Το πρόγραμμα ViSC έχει αξιολογηθεί με τυχαιοποιημένo δείγμα ομάδων παρέμβασης και ελέγχου στην Αυστρία και με πιλοτικό πειραματικό σχέδιο σε 6 Γυμνάσια στην Κύπρο (3 εφαρμογής και 3 ελέγχου). Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι το πρόγραμμα μειώνει την επιθετικότητα και τη θυματοποίηση ανάμεσα στους/στις μαθητές/τριες και βελτιώνει τις ικανότητες χειρισμού περιστατικών βίας ανάμεσα στους/στις εκπαιδευτικούς στα σχολεία εφαρμογής. Το πρόγραμμα ViSC αποτελεί ένα από τα πλέον επιτυχημένα εφαρμοσμένα προγράμματα πρόληψης και διαχείρισης του σχολικού εκφοβισμού. Το Υ.Π.Π. βάσει των θετικών αποτελεσμάτων της αξιολόγησης του προγράμματος ViSC και της πολιτικής για υλοποίηση προγραμμάτων ενημέρωσης και ενδυνάμωσης εκπαιδευτικών, μαθητών και των γονέων τους, για πρόληψη και ορθή αντιμετώπιση αντικοινωνικών συμπεριφορών, προχώρησε στην προσφορά και χρηματοδότηση του προγράμματος σε σχολεία που το έχουν ζητήσει. Από το 2015 μέχρι σήμερα το πρόγραμμα έχει εφαρμοστεί σε 12 ακόμα σχολεία. Φέτος έχει εγκριθεί για το 2018-2020 η εφαρμογή και η συνέχισή του σε 4 επιπλέον σχολεία.

Βλέπε «Αναφορά για την πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση του προγράμματος ViSC στην Κύπρο»

Στόχοι του Προγράμματος ViSC

• Να προσφέρει ένα θεωρητικά και ερευνητικά κατοχυρωμένο και αξιολογημένο πρόγραμμα πρόληψης και μείωσης της επιθετικότητας και του εκφοβισμού (Viennese Social Competence Program -ViSC).
• Να δημιουργήσει ένα ειρηνικό και ευχάριστο σχολικό κλίμα βάσει του οποίου θα μπορεί η σχολική μονάδα να μπορεί να αναπτυχθεί και οι μαθητές να μπορούν να προοδεύουν πετυχαίνοντας καλύτερα μαθησιακά αποτελέσματα.
• Να προσφέρει επικαιροποιημένη εκπαίδευση για τον χειρισμό της επιθετικότητας και του εκφοβισμού σε εκπαιδευτικούς Μέσης Εκπαίδευσης, με την οποία θα καταστούν ικανοί να διαχειρίζονται περιστατικά βίας, έχοντας στήριξη και επιστημονική εγκυρότητα.
• Να προσφέρει στους μαθητές δυνατότητες να καλλιεργήσουν και να αναπτύξουν κοινωνικές, συναισθηματικές και διαπολιτισμικές δεξιότητες, οι οποίες συμβάλλουν στην προσωπική τους ευημερία, αλλά και στην ανάπτυξη της ειρηνικής συμβίωσης.
• Να παρέμβει έγκαιρα για να καθοδηγήσει άτομα ομάδων υψηλού κινδύνου (θύτες, θύματα, θύματα-θύτες) σε θετικές συμπεριφορές.
• Να ενημερώσει τους γονείς για το φαινόμενο του εκφοβισμού και να συνεργαστεί μαζί τους για τη μείωσή του.

Βλέπε Εγκύκλιος Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού της Κύπρου για εφαρμογή του προγράμματος σε σχολεία Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης

Πρόγραμμα Παρέμβασης ViSC
Το πρόγραμμα παρέμβασης ViSC, αφορά τον χειρισμό των κρίσιμων περιστατικών βίας στο σχολείο. Το πρόγραμμα παρέμβασης βασίζεται: στη θεωρία της κοινωνικής μάθησης, στα εμπειρικά δεδομένα για τη σχέση μεταξύ της επιθετικότητας και του εκφοβισμού και στη θεωρία της κοινωνικής επεξεργασίας πληροφοριών. Οι εκπαιδευτικοί της ομάδας παρέμβασης εκπαιδεύονται να αναγνωρίζουν τη θυματοποίηση, να διαφοροποιούν την αντιδραστική και την ενεργητική επιθετικότητα, ώστε να διαχειρίζονται τα θύματα και τους θύτες σύμφωνα με επιστημονικά αποδεκτές διαδικασίες. Οι κύριοι στόχοι της διαχείρισης είναι: η στήριξη και η ενδυνάμωση των θυμάτων, το σταμάτημα των αρνητικών και η ενίσχυση των θετικών συμπεριφορών των θυτών, η ενίσχυση της ικανότητας της συναισθηματικής ρύθμισης των θυτών-θυμάτων και η ενθάρρυνση των γονέων να συνεργαστούν με το σχολείο για τη μείωση της επιθετικότητας και του εκφοβισμού.

Βλέπε «Εγχειρίδιο διαχείρισης περιστατικών εκφοβισμού»

Πρόγραμμα Πρόληψης ViSC
Το πρόγραμμα πρόληψης ViSC προσφέρεται προς όλους τους μαθητές, οι οποίοι μέσω μιας σειράς εργαστηριακών μαθημάτων εκπαιδεύονται στην απόκτηση ή/και στην ενίσχυση των κοινωνικών, συναισθηματικών και διαπολιτισμικών δεξιοτήτων τους. Περιλαμβάνει ένα θεωρητικά τεκμηριωμένο περιεχόμενο, το οποίο αναπτύχθηκε στη βάση της αναγνώρισης της σημασίας της τάξης ως πλαισίου για την επικράτηση του εκφοβισμού και της θυματοποίησης. Το πρόγραμμα πρόληψης ViSC ενσωματώνει τις κύριες αρχές της θεωρίας της κοινωνικής επεξεργασίας πληροφοριών, της θεωρία της ηθικής ανάπτυξης και τα εμπειρικά δεδομένα, τα οποία τεκμηριώνουν ότι ο εκφοβισμός είναι διεργασία της ομάδας και μπορεί να αποτελέσει κοινωνική νόρμα ανάμεσα στους συνομηλίκους. Οι στόχοι των μαθημάτων του προγράμματος τάξης επιδιώκουν τη μείωση του εκφοβισμού και της επιθετικότητας στην τάξη μέσω, της διαχείρισης συναισθημάτων, της προώθησης της ενσυναίσθησης, της ανάληψης ευθύνης και των επιλογών κοινωνικής συμπεριφοράς των μαθητών στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό.

Βλέπε Πίνακας ενοτήτων για τα μαθήματα τάξης

Εκπαίδευση Εκπαιδευτικών
H διευθυντική ομάδα, η ομάδα πρόληψης και η ομάδα παρέμβασης κάθε σχολείου εκπαιδεύονται από την επιστημονική ομάδα ViSC και λειτουργούν ως εκπαιδευτές ViSC, εκπαιδεύοντας με την σειρά τους συναδέλφους τους. Τα θέματα εκπαίδευσης συνοπτικά είναι τα εξής: (α) Ευαισθητοποίηση σε θέματα εκφοβισμού, επιθετικότητας και βίας (β) Κοινή ορισμοί και αναγνώριση κινήτρων επιθετικότητας (γ) Αναγνώριση και καταγραφή περιστατικών (δ) Ανάπτυξη κοινής πολιτικής και χειρισμός περιστατικών (ε) Μέθοδος και σχέδιο διδασκαλίας μαθημάτων κοινωνικών, συναισθηματικών και διαπολιτισμικών δεξιοτήτων και (στ) Χρήση βιωματικών μεθόδων διδασκαλίας όπως, η υπόδηση ρόλων, τα διαδραστικά παιχνίδια κτλ. Οι εκπαιδευτικοί λαμβάνουν πιστοποιητικό κατάρτισης.
Βλέπε Μάθημα 1 (κανονισμοί) και Μάθημα 3 (συναισθήματα)

Εκπαίδευση μαθητών
Το πρόγραμμα αντιμετωπίζει τους μαθητές ως ισότιμα μέλη της συστημικής ομάδας γι’ αυτό και ενημερώνονται με προσωπικές επιστολές και την ανάρτηση της αφίσας. Λαμβάνουν οδηγίες για καλύτερη συνύπαρξη στο σχολείο, στο που θα απευθυνθούν για βοήθεια και ενημερώνονται για τους στόχους των μαθημάτων. Οι μαθητές κατά τη διάρκεια των μαθημάτων ViSC λαμβάνουν σχετικό υλικό, το οποίο μπορούν να το συζητούν και στο σπίτι με τους γονείς και την οικογένειά τους. Στο επαναληπτικό μάθημα συμπληρώνουν έντυπο ανατροφοδότησης, το οποίο είναι χρήσιμο στην αξιολόγηση της εφαρμογής των μαθημάτων. Τέλος, οι μαθητές προγραμματίζουν και πραγματοποιούν μαζί μια κοινή, θετική και ρεαλιστική δραστηριότητα μέσω της οποίας μεταφέρουν τις ικανότητες που απόκτησαν σε καταστάσεις της πραγματικής ζωής και διαχέουν τα μηνύματα της ειρηνικής συμβίωσης. Οι δράσεις VISC εκπροσωπούν το πλαίσιο και τη δυναμική της τάξης. Όλοι οι μαθητές παίρνουν πιστοποιητικό συμμετοχής στο πρόγραμμα ViSC.
Βλέπε Επιστολή προς τους μαθητές και Αφίσα

Ενημέρωση Γονιών
Για την υλοποίηση της συστημικής προσέγγισης του προγράμματος ViSC για πρόληψη και παρέμβαση στον εκφοβισμό, απαραίτητη είναι και η ενημέρωση και η εμπλοκή των γονέων σε προδιαγραμμένο πλαίσιο. Οι γονείς ενημερώνονται με σχετική ομιλία και ενημερωτικές επιστολές. Παρακολουθούν το υλικό VISC που παίρνουν τα παιδιά τους στο σπίτι. Επίσης, ενημερώνονται και μπορούν να παρακολουθήσουν τις δράσεις που ετοιμάζουν οι μαθητές. Οι γονείς των οποίων τα παιδιά τους εμπλέκονταν σε επεισόδια εκφοβισμού είτε ως θύματα, είτε ως θύτες ενημερώνονταν ατομικά από την ομάδα παρέμβαση ViSC και συνεργάζονταν για την επίλυση του προβλήματος.
Βλέπε Επιστολή προς τους γονείς

Επιστημονική επιστασία
Η Δρ Όλγα Σολομώντος Κουντούρη, η Dr. Dagmar Strohmeier και οι ερευνητικοί συνεργάτες τους έχουν την ευθύνη της επιστημονικής επιστασίας για την εφαρμογή του προγράμματος στην Κύπρο. Διενεργούν τις εκπαιδεύσεις των εκπαιδευτών, παρέχουν το υλικό του προγράμματος και συνεργάζονται με τους διευθυντές για τον προγραμματισμό και την εκτέλεση των δράσεων του προγράμματος ViSC στο σχολείο τους.