Türkiye

Akranlar arasında görülen saldırgan davranışlar pek çok üllkede olduğu gibi Türkiye’de de toplumsal bir problem niteliğindedir. Okullarda görülen saldırgan davranışlarla ilgili pek çok durum akran zorbalığı kapsamına girmektedir. Akran zorbalığı, bir veya birkaç öğrencinin bir başka öğrenciye karşı yaptığı saldırgan davranışların bir türü olarak tanımlanmaktadır. Ancak herhangi bir saldırgan davranışın akran zorbalığı olarak tanımlanabilmesi için 3 temel özelliğe sahip olması gerekir. Bu özellikler şunlardır: a) saldırgan davranışın bilinçli ve kasıtlı olarak karşı tarafı incitmeye ve zarar vermeye yönelik yapılmış olması, b) saldırgan davranışın tekrarlayıcı ve sürekli olması ve c) saldırgan davranışı yapan zorba ile maruz kalan kurban öğrenci arasında bir güç dengesizliğinin bulunması.

Türkiye’de akran zorbalığına ilişkin yaygınlık çalışmaları diğer ülkelerdeki araştırma bulgularıyla benzerlikler göstermektedir. Ankara’da 701 öğrenci (ort. yaş: 11.5) ile yapılan bir çalışmaya göre öğrencilerin yaklaşık olarak dörtte biri (kurban: %9, zorba: %8 ve zorba/kurban: %6) akran zorbalığı olayından etkilenmektedir (Pekel-Uludağlı ve Uçanok, 2005). Benzer şekilde, İskenderun ve Ankara’da 868 ergenle yapılan bir araştırma sonuçlarına göre ise öğrencilerin %32’si akran zorbalığı olaylarına dahil olmuştur (kurban: %17, zorba: %5, zorba/kurban: %10) (Burnukara ve Uçanok, 2012). Kapcı’nın (2004) çalışmasında ise, Ankara’daki ilkokul 4. ve 5. sınıf öğrencilerinin %40’ının en az bir kere bir zorbalık türüne (örn. fiziksel, sözel, duygusal, cinsel) maruz kaldığı bulunmuştur.

Akran zorbalığına maruz kalma, öğrencilerin sosyal ve psikolojik açıdan en çok zarar gördüğü problem davranışların başında gelmektedir. Bu nedenle akran zorbalığı sorununa yönelik yeni eğitim politikaları düzenlenmekte ve akran zorbalığını önleyici programların geliştirilmesi büyük önem kazanmaktadır. Araştırmacılar özellikle son yıllarda akran zorbalığını önleyici müdahale programları geliştirmeye odaklanmışlardır. Yapılan araştırmalar sonucu bütüncül okul yaklaşımını benimseyen kanıta dayalı müdahale programlarının akran zorbalığı olaylarını önlemede ve azaltmada en etkili programlar olduğu bulunmuştur.

Türkiye’de uygulanan ViSC Projesi, akran zorbalığını önleme amacıyla kanıta dayalı olarak geliştirilmiş ve etkililiği test edilmiş ilk müdahale programı olma özelliğini taşımaktadır. ViSC Projesi akran zorbalığının görülme sıklığının en yaygın olduğu yaş grubu dikkate alınarak 4. ve 5. sınıf öğrencilerine (10-11 yaş) yönelik uygulanmıştır. Programın uygulama süresi bir eğitim öğretim dönemini kapsamaktadır. ViSC Projesi’nde program başlamadan önce tüm öğretmenlere, idarecilere ve okul personeline akran zorbalığı konusunda ve bu problemin çözümü hakkında temel bilgiler sunmak amacıyla okul içi eğitimler düzenlenmiştir. ViSC sınıf öğretmenleri, öğrencilere 13 üniteden oluşan yapılandırılmış ViSC sınıf projesini uygulamıştır. Her ünite belirli bir amaç doğrultusunda hazırlanmış olup bireysel çalışma, grup çalışması ve interaktif oyunlardan oluşmaktadır. Her bir ünite sonunda öğretmen konuyu pekiştiren ünite özetini öğrencilerle paylaşır. Her ünite iki ders saati süresince (80 dakika) işlenir. Öğretmenlere zorba, kurban ve zorba-kurban öğrencilerle iletişim kurma ve sorunları çözme konusunda eğitimler verilmiştir. Yapılandırılmış ‘Akran Zorbalığı Durumlarında Görüşme Kılavuzu’ sayesinde öğretmenler bu öğrenciler ve aileleri ile nasıl görüşecekleri konusunda bilgi edinmiştir. Öğretmenlerin yanı sıra ebeveynler de zorbalık hakkında bilgilendirilmiş, ebeveynlere zorbalığı nasıl tespit edebilecekleri ve tespit ettikleri durumda neler yapabileceklerine ilişkin eğitim verilmiştir. Tüm bu süreçler devam ederken uygulama yapılan okula ve sınıflara ViSC Projesi Posteri asılarak konuya ilişkin farkındalığın arttırılması hedeflenmiştir.

Öğrencilere 13 üniteden oluşan yapılandırılmış bir program uygulanmıştır. Bu programın amaçları: a) öğrencilerin empati düzeyini artırmak ve öğrencilere farklı bakış açıları kazandırmak, b) öğrencilerin birbirlerine karşı olan sorumluluk bilincini geliştirmek ve c) öğrenciye yeni davranış türleri öğreterek farklı sosyal durumlarda nasıl davranabileceklerini göstermektir. Programa ilişkin zaman çizelgesi yanda sunulmuştur.